سازمان مردم‌نهاد چیست؟

سازمان‌های مردم‌نهاد (سازمان‌های غیردولتی(NGOs))،طیف وسیعی از موسسات، تشکل‌ها، انجمن‌ها و بطور کلی بخشی از نهادهای مدنی غیردولتی را در بر می‌گیرد که توسط مردم شکل گرفته و با مشارکت و همکاری مردم فعالیت می‌کنند. امروزه انواع مختلفی از NGO یا سازمان غیردولتی ، در موضوعات متنوع از سطح محلی گرفته تا سطح ملی و بین المللی در اقصی نقاط دنیا فعالیت می نمایند و تعاریف متعددی برای آن ارائه شده است.

با توجه به تنوع تعاریف ، اگر خواسته باشیم سازمانهای مردم نهاد را تعریف کنیم می توانیم آنها را سازمانهایی با ویژگیهای زیر بدانیم:

عضویت در آنها داوطلبانه و اختیاری است.

تعیین اهداف در آنها بر اساس مشورت و همفکری میان اعضا صورت می گیرد.

اعضای آنها روابطی افقی و مبتنی بر برابری حقوق با یکدیگر دارند.

آنها کمترین وابستگی را به نهادهای صاحب و اعمال کننده قدرت سیاسی در جامعه یعنی دولت دارند.

آنها برای کسب سود و منفعت فعالیت نمی کنند، بلکه اهدافی غیر انتفاعی مانند کمک به فقرا، آموزش، توجه به محیط زیست و بهداشت و ایجاد ائتلاف میان گروههای کوچک مردم دارند.

آنها میان دولت و مردم در شکل توسعه ای یا میان حامیان و گروههای هدف در شکل سنتی به عنوان یک میانجی یا واسطه عمل می کنند.

تنوع فعالیتهای سازمانهای غیر دولتی بسیار زیاد است. آنها در اموری مانند فعالیتهای امدادی، رفاهی، مذهبی و خیریه ای ، خدماتی، مبارزه با خشونت، دفاع از حقوق بشر، توسعه، علم و تکنولوژی، هنر و حرفه ها، مطبوعات، زنان، جوانان، پناهندگان و مهاجران، سالخوردگان و محرومین در جنبش و تلاش هستند. اشکال سازمانی آنها نیز متنوع است. اشکالی چون کارگزاریهای امدادی و رفاهی، سازمانهای نوآور فنی، کارگزاری توسعه مردمی، سازمانهای خودجوش توسعه، گروهها و شبکه های مدافع و پیمانکاران خدمات عمومی.

حوزه وسیع فعالیت سازمانهای غیر دولتی موجب می شود تا این سازمانها اهداف زیادی را دنبال کنند. اهداف آنها را می توان بطور خلاصه به شرح زیر دانست:

توانمند ساختن شهروندان برای رفع مشکلات خویش بویژه گروههای محروم.

سازماندهی و نهادینه کردن مشارکتهای شهروندان.

ارائه مشاوره به نهادهای دولتی.

توجه به محیط زیست، کاستن آلودگیهای زیست محیطی و کنترل منابع.

ایجاد ائتلاف بین گروههای کوچک مردم در زمینه های بهداشتی، محیط زیست و مانند آنها.

کاربرد روشهای موثر و کارآمد در انجام امور.

اشتغال زایی برای فقیران.

افزایش آگاهی در میان شهروندان از طریق برنامه هایی مانند برنامه ریزی خانواده.

کاهش هزینه های انجام امور.

تشویق ثروتمندان در کمک به فقرا.

کاهش آلام فقرا، انجام خدمات رفاهی و خیریه ای برای محرومین و معلولین مانند توزیع خوراک.

مروری بر این اهداف نشان می دهد که می توان بین دو دسته از اهداف تمایز قائل شد :

دسته نخست اهدافی که نگاه توسعه ای به مساله محرومیت و فقر دارند و توانمندسازی را به جای دادن کمکهای خیریه معمولی دنبال می کنند. آنها معطوف به موضوعات و مسائل جدید مانند محیط زیست و بهره وری هستند. هدف های یک تا 9 را می توان در این دسته گنجاند .

دسته دوم اهدافی هستند که نگرش سنتی به مساله محرومیت یعنی انجام امور خیریه ای و حمایتی را باز می تابانند، یعنی رابطه ای یک طرفه میان کمک دهنده و کمک گیرنده. در این رابطه بر خلاف نگاه دسته اول کمک گیرنده تقریباً منفعل است و توجه چندانی به توانمندسازی او نمی شود. .

" منبع مجموعه آموزشی شوراهای اسلامی شهر و روستا -آشنایی با سازمانهای غیردولتی و چگونگی مشارکت آنان در مدیریت محلی . دفتر برنامه ریزی و آموزش شوراها وزارت کشور"

اهمیت سازمانهای مردم نهاد NGOs

جایگاه تشکلهای مردم نهاد در جامعه :

اگر تقسیم بندی زیر را در خصوص جامعه در نظر بگیریم ، تشکلهای مردم نهاد در زیرمجموعه جامعه مدنی قرار می گیرند:

"در هر جامعه ای در کنار دولت اعم از ملی و محلی، دو نظام دیگر به نامهای"جامعه مدنی" و "بخش خصوصی" وجود دارند. این سه نظام باید با شراکت و همکاری با یکدیگر به حل مشکلات پیچیده جامعه بپردازند. در این رابطه شراکتی بخش خصوصی شامل شرکتهای کوچک، متوسط و بزرگ، اتحادیه ها و انجمن های تجاری و سرمایه گذاری است. جامعه مدنی نیز در بر دارنده نهادهایی چون سازمانهای غیردولتی، گروهها و اجتماعات محلی، سازمانهای داوطلبانه مردمی، نهادهای دانشگاهی و تحقیقاتی، رسانه های جمعی، گروههای مذهبی و سازمانهای مدنی است. این همکاری و مشارکت را حکمروائی می نامند که با مفهوم حکومت تفاوت دارد. دلیل این تفاوت در نحوه تعامل دولتها با جامعه مدنی و بخش خصوصی است. در حکومت، دولت مسئولیت همه امور را به تنهایی بر عهده دارد و جامعه مدنی و بخش خصوصی حضور موثری در عرصه اداره امور ندارند. اما در حکمروائی این سه نهاد با شراکت و با کمک با یکدیگر به اداره امور عمومی می پردازند. البته باید خاطر نشان کرد که در حکمروائی با وجود آنکه مسئولیت اجرایی دولت نسبت به گذشته کمتر می شود اما وظیفه اصلی آن که سیاستگذاریهای کلان جامعه و انجام وظایفی مانند سرمایه گذاریهای در پروژه های کلان بر سر جای خود باقی است. به عبارت دیگر دولت خدمات تبدیل به دولت سیاستگزاری می شود...

منبع مجموعه آموزشی شوراهای اسلامی شهر و روستا -آشنایی با سازمانهای غیردولتی و چگونگی مشارکت آنان در مدیریت محلی . دفتر برنامه ریزی و آموزش شوراها وزارت کشور"