جـایگاه حضرت فاطمه (س) در سـوره دهـر

راجع به شخصیت والای حضرت فاطمه (س) بیش از پنجاه  آیه قرآن تأویل و تفسیر شده است. این نوشتارتحت عنوان جایگاه فاطمه در سوره دهر به رشته تحریر درآمد و نگارنده در پی آن است که بااستفاده از سوره مبارکه دهر،گذری بر شخصیت و عظمت و فضایل والای حضرت صدیقه کبری(س) داشته و عناویتی از قبیل موقعیت زمانی و مکانی سوره- شأن نزول- تفسیرآیات مربوطه- فاطمه برترین بانوی جهان-بانوی بهشتی - مقام قرب فاطمه نزد خدا و... مورد بحث قرار گرفته و سپس فاطمه زهرا (س) بعنوان برترین و جامع‌ترین الگو عالم بشریت در همه ابعاد زندگی ( سجاده بندگی، جلوه‌گاه وارستگی، عرصه وظایف خانوادگی، حیا، عفاف، حجاب، ایثار، انفاق، ساده زیستی و جبهه فرهنگی، سیاسی...) برای همه عصرها، نسل‌ها معرفی گردید.

مشخصات سورة دهر

1- بنابر اجماع علماء و مفسرین شیعه و مشهور علماء و مفسرین اهل سنت همه سوره یا حداقل بخشی از آیات اوائل آن در مدینه نازل شد[13] که شأن نزول ذکر شده مؤید مدنی بودن آن است.

2- این سوره بنابر اجماع 31 آیه دارد.[14]

3- نود و هشتمین سوره از لحاظ ترتیب نزول و هفتاد و ششمین سوره به ترتیب قرآن است.

4- برای این سوره نامهای متعددی ذکر شده که مشهورترین آنها، دهر، انسان، ابرار و هل اتی است.

5- نامگذاری سوره به این اسامی، از خود آیات این سوره نشأت گرفته شده است.

6- از پیامبر اکرم (ص) روایت شده که هر کس سوره هل اتی را بخواند پاداش او برخداوند بهشت و لباسهای بهشتی است. « من قرأ سوره هل اتی کان جزاؤه علی الله جنه و حریرا[15]»

موقعیت زمانی و مکانی سوره

دانستن موقعیت زمانی و مکانی هر سوره در فهم آیات بسیار مؤثر است، اما این سوره از اهمیت بیشتری برخوردار است اجماع علماء و مفسرین شیعه و مشهور علماء و اهل سنت همة سوره یا حداقل بخشی از آیات اوائل این سوره را مدنی دانسته و در مدینه نازل شده است[16]. و قرطبی از مفسرین اهل سنت در تفسیرش نوشته است قال الجمهور مدنیّه[17]. اجماع علما بر مدنی بودن سوره دهر است .

ابوعبدالله زنجانی از جمعی از بزرگان اهل سنت نقل کرده است که این سوره مدنی است[18].

شأن نزول

زمخشری و دیگر بزرگان اهل سنت اظهار کرده‌اند که این سوره در شأن علی(ع) و فاطمه(س) و فرزندانش نازل شده است[19].

و این مساله بقدری معروف و مشهور است که شافعی یکی از ائمه چهارگانه اهل سنت در شعر معروفش می‌گوید:

الی مَ الی مَ و حتی متی                  اعاتب فی حب هذا الفتی

و هل زوجت فاطمه غیره                            و فی غیره هل اتی هل اتی[20]

تا کی تا کی و تا چه زمان                           مرا در محبت این جوانمرد سرزنش می‌کنید

مگر فاطمه به غیر او تزویج شد         و هل اتی درباره غیر او نازل شد

علامه طبرسی فرمود:

و قد روی الخاص و العام ان الایات من هذه السوره و هی قوله ان الابرار یشربون الی قوله و کان سعیکم مشکورا. نزلت فی علی و فاطمه و الحسن والحسین (ع) و جاریه لهم تسمی فضه و هو الراوی عن ابن‌العباس و مجاهد و ابی صالح‌[21].

از خاص و عام روایت شد که این آیات در شأن علی و فاطمه و حسن و حسین و فضه نازل شد. و این مطالب از ابن‌عباس و مجاهد و ابی‌صالح روایت شده است.

 اصل واقعه

ابن عباس می‌گوید: حسن (ع) و حسین (ع) بیمار شدند و پیامبر (ص) با جمعی از اصحاب به عیادت آنها آمد و به علی(ع) فرمود ای ابوالحسن خوب بود نذری برای شفای فرزندان خود می‌کردی.

علی (ع) و فاطمه(س) نذر کردند که اگر آنها شفا یافتند سه روز روزه بگیرند، چیزی نگذشت که آن ها شفا یافتند در حالیکه مواد خوراکی در منزل نداشتند. علی (ع) سه من جو قرض نمود و فاطمه (س) یک سوم آنرا آرد نمود و نان پخت. هنگام افطار سائلی بر در خانه آمد و گفت من مستمندی هستم و غذایی به من بدهید، آنها همگی غذای خود را به آن فقیر دادند و       با آب افطار نمودند. روز دوم روزه گرفتند و حضرت زهرا(س) یک سوم دیگر جو را غذا پخت وقتی که غذا آماده شد، یتیمی در خانه را زد و آن روز هم غذای خود را بخشیدید وخود با آب افطار نمودند. وقتی که روز سوم روزه گرفتند و حضرت فاطمه (س) یک سوم  باقیمانده جو را غذا پخت و موقع افطار در خانه بصدا در آمد و اسیری تقاضای کمک کرد باز سهم خود را بخشیدند و خود با آب افطار نمودند. علی (ع) صبح روز چهارم در حالیکه نذر خود را بجا آورده بود. با حسن (ع) و حسین(ع) خدمت پیامبر (ص) رسیدند. هنگامی که پیامبر (ص) آنها را دید و مشاهده کرد که از شدت گرسنگی می‌لرزند، پیامبر(ص) گریه کرده جبرئیل نازل شد و سوره هل اتی را بر پیامبر (ص) تلاوت کرد[22].

مرحوم علامه طباطبایی فرمود. حضرت امیر (ع) در موارد متعددی به نزول این آیات در باره خود و حضرت زهرا (س)  و فرزندانش استدلال کرده است و این دلیل آن است که شأن نزول مورد قبول اهل سنت نیز بوده است.

علامه آلوسی مفسر معروف اهل سنت در تایید مطلب گفته است از لطائف این آیات این است که در این سوره بسیاری از نعمت‌های بهشتی شمرده شده ولی از حورالعین که غالباً در قرآن در کنار نعمت‌های بهشتی ذکر می‌شود، مطلقاً نام نبرده است.

چونکه این سوره درباره فاطمه و همسر و فرزندانش نازل شد و خداوند به احترام بانوی اسلام که قره عین رسول الله (ص) است ذکری از حور به میان نیاورد[23].

همچنانکه مرحوم علامه طباطبایی هم به همین نکته اشاره نموده است[24].

تفسیر آیات مربوطه

جبرئیل امین بخاطر این ایثار، به پیامبر (ص) تبریک و تهنیت گفت و این سوره را در فضیلت حضرت زهرا (س) و همسر و فرزندانش نازل کرد و خداوند متعال که خالق بَرّ و بِرّ است در این آیات آنها ابرار نامید که این انفاق و ایثارشان در دنیا و آخرت آثار وسیع به همراه داشته و دارد و در بهشت از جامهای فاخر شراب طهورایی را که به کافور بهشتی معطر است می‌خوراند و در سند متقن یعنی قرآن کریم به عنوان نمونه و الگویی بی‌نظیر ذکر فرمود.

سپس تاج افتخار عبودیت را بر سرشان گذاشت و فرمود: عیناً یشرب بها عبادالله. و در آیات بعدی دلیل استحقاق آنها به نعمتهای بی‌نظیر را چنین بیان می‌کند.

یوفون با لنذز و یخافون یوما کان شره مستطیرا

به نذر خود وفادار و از روز قیامت و شر آنها بیمناک هستند.

و یطعمون الطعام علی حبه مسکینا و یتیما و اسیرا...

اطعام آنها معمولی نیست بلکه توأم با ایثار است در هنگامی که خودشان نیاز دارند اما انفاق می کنند. لن تنالو البر حتی تنفقوا مما تحبون[25] آنچه که خود دوست دارندو نیازدارند انفاق می‌کنند. روز اول انفاق نمودند و خود با آب افطار کردند، روز دوم که بدن نیاز بیشتر به غذا دارد باز از خودگذشتگی می کنند و علیرغم نیاز حاضر  نیستند که یتیم را از خانه برگرداند و اوج ایثار در روز سوم نمودار می‌شود که سه روز انرژی بدن مصرف شده نیاز بدن از همه روزها به غذا بیشتر شده، موقع افطار اسیری که قطعاً مسلمان نیست و از مشرکان و کفار بشمار می‌آید به این خانه پناه می‌برد.

اما این خاندان که معدن جود و کرم هستند، حاضر نیستند کسی از در خانه آنها دست خالی برگردد.

نکته قابل توجه اینکه جمله یوفون و یخافون و یطعمون فعل مضارع است نشان می‌دهد که این اوصاف ویژگی همیشگی آنهاست.

خداوند متعال چهارمین وصف برجسته آنها اخلاص ذکر می‌فرماید.

انما نطعم لوجه الله لا نرید منکم جزاء و لاشکورا

فقط برای خدا اطعام و انفاق کردند و تمام اعمالشان مخلصانه و برای ذات پاک خداوند است و هیچ چشمداشتی به پاداش مردم و تقدیر و تشکر آنها ندارند.

همانطوری که قبلاً اشاره شد بیش از 50 آیه در شأن و فضیلت حضرت زهرا(س) تفسیر شده است که این سوره یکی از آیاتی است که درباره حضرت زهرا (س) و اهل بیت پیامبر نازل شده است. اگر دنیا و مکاتب دیگر همچون این ایثار و انفاق سراغ دارند عرضه کند، اگر در طول تاریخ نمونه برتر و بهتر وجود داشت خداوند آنها را به عنوان الگو و نمونه برتر ذکر می‌فرمود:

در مدینه مستمندی به پیامبر اکرم (ص) مراجعه می‌کند حضرت به سلمان می‌گوید او را ببر درِ خانه کسی حضرت زهرا (س) که هر کس رفت دست خالی برنگشت.

این حجر و دیگران از پیامبر(ص) نقل کردند. هنگامی که نبی مکرم اسلام (ص) از سفر باز می‌گشت نخست به سراغ خانه فاطمه (س) می‌رفت، یکبار که وارد خانه شد دید که برای دخترش دستبندو گردنبند و گوشواره ساختند و پرده‌ای برای اطاق آویزان کرده اند، نارضایتی بر چهره پیامبر نمایان شد و به مسجد رفت، فاطمه(س) فهمید که پدرش بخاطر این مختصر زینت ناراحت است. همه را جمع کرد و نزد پیامبر (ص) فرستاد تا در راه خدا انفاق کند. نبی مکرم اسلام (ص) وقتی که این ایثار و زهد فاطمه را دید سه بار فرمود. فعلت فداها ابوها آنچه که خواستم انجام داد، پدرش به فدایش باد[26]

انفاق بهترین حسنات

انفاق از موضوعات مهم اسلامی و انسانی است. اطعام طعام نه تنها در این آیات یکی از کارهای برجسته ابرار و عبادالله شمرده شده بلکه در بسیاری از آیات و روایات از بهترین حسنات تلقی شده است.

روایت شده است که مجبوب ترین عمل نزد خداوند متعال مسرور کردن مؤمنین به وسیله سیر کردن و یا ادای دین او می‌باشد. هیچ یک از مخلوقین خدا نمی‌دانند که پاداش او چیست؟ نه فرشتگان الهی و نه پیامبران مرسل، جز خداوند که پروردگار عالیمان است[27]. خداوند هم در قرآن پاداش انفاق را حداقل70 برابر ذکر نموده است[28].

حضرت امیر (ع) هم در یک بیان دردمندانه فرمود:

امروز کارمان به جایی رسیده که پیوسته خیر از شما دورتر می‌شود و شر به شما نزدیک تر می‌گردد. امروز روزگاری است که نیروی شیطان در حال قوی شدن و نقشه‌های او در آستانه فراگیر شدن است، مگر نه این است که به هر سو چشم باز می کنی یا فقیری را می‌بینی که با فقر دست و پنجه نرم می‌کند و یا توانگری که نعمت خدا را با کفران تلف می کند و یا بخیلی را می‌بینی که بخل کردن از خدا را غنیمت می‌شمارد و یا متمردی که گوشش از شنیدن حق ناشنوا شده است[29].

اما اگر نگاهی به دنیای امروز کنیم که اخبار منتشره حاکی از این است که در هر سال میلیونها نفر از گرسنگی می‌میرند، در حالیکه در مناطق دیگر غذای اضافی انسان در زباله دانها می‌ریزند.

نبی مکرم اسلام (ص) فرمود. یکی از برترین اعمال نزد خدا خنک کردن جگرهای داغ و سیر کردن شکمهای گرسنه است. سوگند به کسی که جان محمد(ص) در دست اوست، بنده‌ای که شب سیر بخوابد و برادر و همسایه مسلمانش گرسنه باشد، به من ایمان نیاورده است[30].

انگیزه‌های مختلف انفاق

انفاق از انگیزه‌های مختلفی ناشی می‌شود، گاهی برای خود نمائی و بعضاَ برای اغراض شخصی، دنیوی و گاهی همراه با منت و اذیت و آزار است که هیچگونه ارزش معنوی و قربی ندارد. لا تبطلوا صدقاتکم بالمنّ و الاذی[31].

گاهی انسان انفاق از روی ترحم است و گاهی از روی وظیفه و زمانی برای ترس از عذاب و گاهی برای رفتن به بهشت. گاهی در انفاق از طرف مقابل انتظار تقدیر و تشکر دارند. گاهی انفاق در حال غنا و دارایی است که مشکلی برای زندگی انفاق کننده ایجاد نمی کند و گاهی انفاق در سختی و رنج و فقر است ینفقون فی السراء و الضراء[32] در حال راحتی و رنج انفاق می کنند. گاهی به دوستان و همسایگان و همشهریان و هم کشیان دارد، اما گاهی حتی به دشمنان هم انفاق می‌کند.

گاهی انفاق در حالی که خودش نیاز دارد، بچه‌هایش گرسنه هستند، اما دیگران را بر خود و اهلش مقدم می کند.

عالی ترین مرحله انفاق در ابعاد مختلف در این سوره به عنوان الگو و نمونه برای همه عصرها و نسل ها به نمایش گذاشته شد از جهت انگیزه فقط لوجه الله و از هیچ کس انتظار تشویق و تقدیر نداشته انما نطعم لوجه الله لا نرید منکم جزاءًا و لا شکورا . از طرف دیگر، آنها خود و بچه‌هایش نیاز شدید به غذا دارند اما دیگران را برخود مقدم می‌دارند. و حتی در این حال اسیری که مسلمان نیست را بر خود و اهلش مقدم می‌دارند.

فاطمه برترین بانوی جهان

ارزش انسانها مسلماً یکسان نیست. بعضی از افراد از مقرب‌ترین فرشتگان الهی برترند و برخی از درنده ترین حیوانات، پست‌ترند. " بل هم اضل"[33].

آنچه که به انسان ارزش می‌ دهد براساس معارف‌ قرآن و اسلام همان علم، ایمان، تقوی و ملکات فاضله است.

روایت فراوانی در منابع معروف اهل سنت تصریح شده که فاطمه زهرا (س) افضل زنان جهان است. پیامبر اکرم (ص) فرمود: «ان افضل نساء الجنه خدیجه بنت خویلد و فاطمه بنت محمد و مریم بنت عمران و آسید بنت مزاحم[34]» برترین زنان بهشت چهار نفرند: خدیجه، فاطمه، مریم و آسیه.

نبی مکرم اسلام (ص)، دریک بیان دیگر فرمودند: انها سیده النساء یوم القیامه[35]. بدانید او بانوی تمام زنان در قیامت است.

ابن عباس از پیامبر اکرم (ص) نقل نمود که: «اربع نسوه سیدات سادات عالمین مریم بنت عمران و آسیه بنت مزاحم و خدیجه بنت خویله و فاطمه بنت محمد و افضلهن فاطمه[36] »

چهار زن بانوی بانوان جهان هستند. مریم، آسیه، خدیجه و فاطمه که فاطمه از همه برتر است. افضلیت فاطمه اطلاق دارد، هم مقام علمی و هم معنوی و ایثار و فداکاری و سایر ملکات فاضله را شامل می‌شود. اگر قران درباره حضرت مریم می‌فرماید: مریم با فرشتگان سخن گفت و آنها نیز با او سخن گفتند[37] و نیز می‌گوید: برای مریم غذای بهشتی در کنار محرابش حاضر می شد[38] .

و نیز می‌فرماید: مریم صدیقه بود[39] و خداوند اگر برای آسیه نیز مقاماتی ذکر کرد. همچنانکه پیامبر (ص) برای خدیجه مقامات بزرگی ذکر فرمود. اما نبی‌مکرم اسلام در این روایت فاطمه زهرا (س) را افضل از مریم، آسیه و خدیجه معرفی نموده است .

در حدیث دیگر خطاب به خود حضرت زهرا(س) فرمود: یا فاطمه الا ترضین ان تکون سیده نساء العالمین و سیده نساء هذا الامه و سیده نساء المؤمنین[40]. ای فاطمه، آیا راضی نمی‌شوی که برترین بانوی عالمیان و برترین بانوی این امت و برترین بانوی زنان با ایمان باشی؟

بسیاری از مفسران اهل سنت[41] از جابر بن عبدالله روایت شده که پیامبر(ص) چند روز غذایی در خانه خود و همسرانش نداشت. به خانة فاطمه(س) آمد و فاطمه(س) غذا آورد. پیامبر(ص) وقتی که پارچه را برداشت فرمود: دخترم از کجا آوردی؟ عرض کرد: « هو من عندالله ان الله یرزق من یشاء بغیر حساب» این از طرف خداست و خداوند به هرکس که بخواهد بدون حساب روزی می دهد . پیامبر اکرم (ص) شکر خدا کرد و فرمود: الحمدلله الذی جعلک شبیهه سیده نساء بنی اسرائیل[42]. شکر می کنم خدایی را که تو را شبیه مریم قرار داد.

بانوی بهشتی

ابن عباس می‌گوید پیامبر اکرم (ص) زیاد فاطمه را می بوئید و می‌بوسید. عایشه عرض کرد: شما زیـاد فاطـمه(س) را می‌بوسـید. رسول خدا (ص) فـرمود: هنـگامی که مشتـاق میـوه‌های

بهشتی می‌شوم فاطمه (س) را می‌بویم[43].

و در تعبیر دیگر فرمود:

« فاذا أنا اشتقت الی ریح الجنه شممت ریح فاطمه.»[44]

هنگامی که مشتاق بوی بهشت می‌شوم بوی فاطمه (س) را استشمام می‌کنم.

علمای شیعه و اهل سنت نقل کردند که پیامبر اکرم در شب معراج از بهشت عبور می کرد . جبرییل امین از میوه درخت طوبی به آن حضرت داد . هنگامی که به زمین بازگشت ، نور فاطمه از آن میوه بهشتی منعقد شد [45].

مقام قرب فاطمه (س) نزد خداوند

در کتاب‌های معروف اهل سنت و در روایات متعدد آمده است که پیامبر (ص) به فاطمه (س) فرمود: « ان الله یغضب لغضبک و یرضی لرضاک»[46]. خداوند بخاطر خشم تو خشمگین و بخاطر رضای تو راضی می‌شود. یعنی فاطمه محور غضب و خشنودی خدا معرفی می گردد.

در صحیح بخاری از منابع معروف اهل سنت چنین می خوانیم که پیغمبر خدا فرمود : فاطمه بضعه منی فمن اغضبها فقد اغضبنی[47] . فاطمه پاره وجود من است و هرکس او را به خشم آورد مرا به خشم آورده است .

و در بیان نورانی دگر فرمود: « انما سماها فاطمه لان الله فطمها و مجبیها عن النار[48]». او را فاطمه نامیدند چون که خداوند او و محبانش را از دوزخ باز داشته است. ذهبی از علمای اهل سنت از پیامبر اکرم روایت کرده است: فاطمه نخستین کسی است که وارد بهشت می‌شود.

« اول شخص یدخل الجنه فاطمه بنت محمد[49]»

نخستین کسی که وارد بهشت می‌شود فاطمه(س) دختر رسول خداست.

فاطمه اسوه بی‌نظیر

پروردگار عالم در قرآن کریم شیوه‌های متفاوتی را برای تربیت انسان ارائه فرموده است. یکـی از مـؤثرترین و کارآمد ترین شیـوه‌های تـربیتی که در قرآن به کـرات بطور مستـقیم و

غیرمستقیم مورد توجه قرار گرفته، ارایه الگوهای شایسته می‌باشد.

قدکانت لکم اسوه حسنه فی ابراهیم والذین معه[50]در ابراهیم و کسانی که با او بودند برای شما الگویی نیکوست.

ضرب الله مثلاً  للذین امنوا امراه فرعون[51]. خداوند برای مؤمنین، همسر فرعون را مثل زده است. و در جایی دیگر نبی مکرم اسلام را به عنوان الگویی شایسته برای جوامع بشری معرفی می نماید . لقد کان فی رسول الله اسوه حسنه[52]. در پیامبر خدا برای شما الگویی نیکو وجود دارد.

از آنجائیکه حضرت زهرا (س) استمرار اسوه حسنه پدر است، او میوه قلب رسول الله و روح و نور چشم و پاره تن رسول خدا است[53]. او مظهر رضای الهی و غضب ربوبی و سیده بانوان جهان به شمار می‌آید، لذا به عنوان الگوی جامع و برتر برای نسل دیروز و امروز و فردا معرفی شده است. و شاید همین رمز و راز آن روایتی باشد که پیامبر خدا فرمودند: ان الله جعل علیا و زوجته و ابنائه حجج الله علی خلقه[54] همانا خداوند علی و فاطمه و فرزندان آنها را حجت‌های خودش برای مردم قرار داد.

امام زمان(عج) بهترین خلق روی زمین، الگوی همگان، در تمام ابعاد وجودی انسان، هم فاطمه زهرا(س) را اسوه شایسته زندگانی خویش معرفی می‌فرماید.

و فی ابنه رسول الله لی اسوه حسنه[55]دختر رسول خدا  برای من الگوی شایسته است.

فاطمه الگوی من است نه از آن جهت که مادر من است بلکه بدین جهت که دختر رسول الله و استمرار رسالت و آئین پدر و تداوم بخش امامت و ولایت است.

آری فاطمه نه تنها الگوی بانوان جهان بلکه اسوه تمام جهانیان در ابعاد مختلف زندگی است در سجاده بندگی، در جلوه گاه وارستگی، در اوج ایثار و انفاق، در زهد و ساده زیستی، در حیاء و حجاب و عفاف، در عرصه وظایف خانوادگی، در میدان صبر و بردباری، در جبهه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی و...

مقام معظم رهبری فرمود: شخصیت زهرای اطهر در ابعاد سیاسی، اجتماعی و جهادی شخصیت ممتاز و برجسته‌ای است، به طوری که همه زنان مبارز و انقلابی و برجسته و سیاسی عالم می‌توانند از زندگی کوتاه و پر مغز او درس بگیرند[56]. لذا به تمام دنیا و همه مجامع علمی و فرهنگی با قاطعیت اعلام می کنیم که اگر همانند زهرا دارید معرفی کنید. و با تمسک به آیات و روایات با صراحت می‌گوییم که همانند آن حضرت وجود نداشته و نخواهد داشت و بهترین  الگودر همه ابعاد زندگی برای همه عصرها و نسل‌ها می‌باشد.

حضرت آیه الله جوادی آملی فرمود: آنچه در پایان این خطوط و خاتمه این سطور می‌توان به یادگار نوشت و در جان سرشت، اعتقاد به کوثر بودن زهرا(س) و الگو بودن دختر بطحاء است. او نه تنها اسوه زنان و رهبر نسوان است بلکه امام مردان و زعیم قاطبه نیکان است[57].

[13] - المیزان -  ج 20- ص 120

[14] - مجمع‌البیان - ذیل سوره دهر

[15] - مجمع‌البیان - همان

[16] - المیزان ج 20 ص 120

[17] - تفسیر قرطبی ج 10 ص 909

[18] - تفسیر نمونه ج25 ص330

[19] - کشاف ج 4 ص 670

[20] - تفسیر نمونه ج25 ص330

[21] - مجمع‌البیان ج 5 ص 404

[22] - مجمع‌البیان ج 5 ص 404 و احقاق الحق ج 3 ص 157 شأن نزول فوق را از 36 نفر از دانشمندان و علماء اهل سنت با او ذکر مأخذ نقل کرد. علامه امینی نیز در الغدیر ج3 ص 107 از 34 نفر از علماء معروف اهل سنت این حدیث رانقل کرد.

[23] - روح المعانی ج 29 ص 158

[24] - المیزان ج 20 ص 131

[25] - آل عمران - 92

[26] - الصواعق المحرقه ص 109

[27] - اصول کافی ج 2 باب اطعام المؤمنین

[28] - بقره 261

[29] - نهج البلاغه خطبه 129

[30] - بحارالانوار ج 74 ص 369

[31] - بقره 262

[32] - آل عمران 124

[33] - اعراف - 179

[34] - مستدرک الصحیحین- ج 2- ص 495

[35] - زهرا برترین بانوی جهان ص28

[36] - درالمنثور - ذیل آیه 142 آل عمران

[37] - آل عمران- 42 و 43 سوره مریم (س) آیات 16 تا 21

[38] - آل عمران - 37

[39] - مائده - 75

[40] - مستدرک الصحیحین - ج 3- ص 156

[41] - مانند زمخشری و سیوطی در ذیل آیه : کلما دخل علیها زکریا المحراب وجد عندها رزقا... ."هر زمان زکریا وارد محراب مریم می شد غذای مخصوص در آنجا می دید".

[42] - کشاف- ذیل آیه 37 آل عمران

[43] - ذخائر العقبی- ص 36 به نقل از کتاب زهرا برترین بانوی جهان

[44] - درالمنثور - ذیل آیه اول سوره اسراء

[45] - درالمنثور - همان و زهرا برترین بانوی جهان ص20

[46] - مستدرک الصحیحین- ج 3- ص 153

[47] - صحیح بخاری - باب منابب قرابه رسول الله به نقل از کتاب زهرا برترین بانوی جهان

[48] - تفسیر نمونه ج25 ص330

[49] - کنز العمال ج6 ص219 به نقل از کتاب زهرا برترین بانوی جهان

[50] - ممتحنه 6

[51] - تحریم 11

[52] - احزاب 21

[53] - امالی صدوق- ص 99

[54] - شواهد التـنزیل ج1 ص76 به نقل از کتاب زهرا برترین بانوی جهان

[55] -بحارالانوار ج 53 ص 178

[56] - حدیث ولایت - ج  3- ص 156

[57] - سرچشمه اندیشه، ج 2، ص 106