NGO یا سازمان‌های مردم‌نهاد

در دنیای پیشرفته ی امروز حتما نام سمن ها یا NGO ها را زیاد شنیده ایم . آن ها همان سازمان های مردم نهاد هستند که به شکل های مختلف در سطح ملی و بین المللی فعالیت می کنند . هلال احمر و صلیب سرخ دو نمونه ی بزرگ اند که کمتر کسی است که با آن ها و تاثیرات و خدماتشان آشنایی نداشته باشد .

اهمیت روز افزون حقوق بشر و نقش جامعه مدنی در پیشرفت وضعیت انسان ها از یک جهت ، تغییر نگاه حقوق بین الملل به جایگاه فرد از طرف دیگر باعث گسترش سازمان های مردم نهاد در کل دنیا شده است . ما در این مقاله سازمان های مردم نهاد را معرفی ، ویژگی های آن ها را بررسی و انواع سمن ها را بر می شمریم.

NGO یا سازمان مردم نهاد چیست ؟
سازمان های مردم نهاد ، گروه هایی هستند که توسط اعضای جامعه به عنوان افراد بدون هیچ عنوان دولتی و یا موقعیت شغلی ، برای اهداف اجتماعی ، مدنی ، اخلاقی ، زیست محیطی و ... تشکیل می شوند . این سازمان ها غیر انتفاعی هستند . یعنی برای به دست آوردن سود و کسب و کار به وجود نمی آیند .

سازمان مردم نهاد که ترجمه فارسی عبارت non-governmental organization (NGO) است که به معنی سازمان غیر دولتی بوده ، گروهی اجتماعی است که در کشور های پیشرفته جایگاه مهمی دارد . در ایران سازمان های مردم نهاد به اختصار سمن نامیده می شوند . سمن ها دارای یک هویت اجتماعی هستند ، هر چند در ابتدا ممکن است توسط یک فرد تاسیس شوند ، لیکن ماهیت اجتماعی آن ها را نمی توان انکار کرد .

همانطور که از اسم این گروه ها پیدا است ، آن ها نوعی سازمان هستند ؛ یعنی در آن ها تلاش جمعی هدفمند و فعالیت با تقسیم کار و مسئولیت به وضوح وجود دارد . به طور کلی سازمان یعنی یک شخصیت حقوقی است که هدف ، اساسنامه ، ساختار ، شرح وظایف و منابع انسانی دارد .
واضح و مشخص است که سمن ها دارای شخصیت حقوقی مستقل بوده و بر اساس فعالیت خود دارای اساسنامه ای هستند که بر اساس قوانین کشور تنظیم شده اند ، اما باید توجه داشت که غیر دولتی بودن جزء جدا نشدنی یک سازمان مردم نهاد است . غیر دولتی بودن همان آزادی سمن ها از دخالت دولت را نشان می دهد . هر چند ممکن است از دولت کمک مالی دریافت کنند .
البته ممکن است سازمانی با ساختار سمن تشکیل شود اما برای کمک به پیشبرد سیاست های دولت و ارتقای آن . این سازمان ها GONGO ( Government-organized non-governmental organization ) نامیده می شوند که به معنی سمن های سازمان یافته توسط دولت ها هستند . یعنی در عین این که زیر مجموعه سازمان های دولتی نیستند ، در برنامه ریزی و سیاست گذاری به طور کامل مستقل نیستند . ( برای مطالعه تکمیلی درباره موارد مشابه در ایران به مقاله موسسات عمومی غیر دولتی مراجعه کنید )
اما اگر دقیق نگاه کنیم سازمان های مردم نهاد به وجود آمده توسط دولت نمی توانند سمن دانسته شوند . چرا که شرط اساسی آزادی و عدم دخالت دولت را ندارد .
سازمان های مردم نهاد معمولا بودجه ی خود را از راه هایی مثل دریافت حق عضویت ، فروش اجناس ، دریافت کمک های خیریه شخصی ، دولتی و بین المللی به دست می آورند.
ویژگی های سازمان های مردم نهاد
سازمان های مردم نهاد ، ویژگی هایی جدا نشدنی دارند که بدون هر کدام از آن ها ماهیت خود را از دست می دهند . این ویژگی ها عبارت اند از:

عضویت داوطلبانه است
تعیین اهداف و فعالیت ها بر اساس مشورت و همفکری اعضاء صورت می گیرد
روابط اعضاء به صورت افقی است یعنی این روابط مبتنی بر برابری حقوق است
این گروه ها نوعی واسطه میان دولت و مردم محسوب می شوند
فعالیت سمن ها به صورت غیر انتفاعی بوده و برای کسب سود و منفعت انجام نمی گیرد

انواع سازمان مردم نهاد
سازمان های مردم نهاد بر حسب زمینه فعالیت به فرهنگی – اجتماعی ، آموزشی – پژوهشی ، مذهبی ، زیست محیطی ، انسان دوستانه ، خانواده دوستانه ، حقوق بشر و ... تقسیم می شوند . از طرفی بر اساس این که در چه سطحی فعالیت می کنند می توانند به ملی ، منطقه ای و بین المللی تقسیم شوند .
برخی هم آن ها را با توجه به جهت گیری و اهدافشان تقسیم بندی می کنند . سازمان های دفاع از حقوق انسان ها ، سازمان های حمایت از محیط زیست ، سازمان های امدادگر ، سازمان های صنفی و سازمان های هدایتی .


سازمان های دفاع از حقوق انسان ها مثل سازمان های دفاع از حقوق مصرف کننده ، سازمان های مبازره با پولشویی ، قاچاق انسان و ....

سازمان های حمایت از محیط زیست مثل گروه های سبز و جمعیت های ترویج دوستی با طبیعت و دفاع از حیوانات و ..

سازمان های امدادگر مثل صلیب سرخ و هلال احمر

سازمان های صنفی مثل جامعه مهندسان مشاور ، کانون وکلا و سایر انجمن های حرفه ای

سازمان های هدایتی هم شامل همه ی سازمان هایی می شوند که در پی هدایت و ارتقاء سطح آگاهی اعضای جامعه و حمایت از ارزش های انسانی قدم بر می دارند


سازمان های مردم نهاد در ایران نیز اهمیت زیادی دارند و روز به روز گسترده تر فعالیت می کنند از این رو سمن های ایران در مقاله NGO ها در ایران مورد بررسی قرار گرفته است . این سازمان ها همانند دیگر گروه ها نیاز به طی یک سری مراحل برای ثبت دارند که در مقاله چگونگی ثبت سمن بیان شده است.

سوالات متداول

1- بودجه سازمان مردم نهاد چگونه تامین می شود ؟
بودجه سمن ها از طریق حق عضویت ، فروش کتاب ، کمک های خیریه شخصی ، دولتی و بین المللی و ... صورت می گیرد که توضیحات کامل در این زمینه در مقاله نوشته شده است .

2- NGO ها در چه زمینه هایی فعالیت می کنند ؟
NGO ها یا سازمان های مردم نهاد در زمینه های مختلفی چون حقوق بشر ، حمایت از طبیعت و ... فعالیت می کنندکه البته مطالب تکمیلی این موضوع در مقاله بیان شده است .

3- آیا دولت می تواند دخالتی در سازمان های مردم نهاد داشته باشد ؟
اصل کلی آزادی سمن ها از اصول جهانی در این زمینه است با این که ممکن است کشور ها هنوز قوانین خود را به روز نکرده و در این زمینه موانعی داشته باشند که ما توضیحات این موضوع را در متن مقاله بیان کرده ایم.